Αντρική υπογονιμότητα και οξειδωτικό στρες

Η αντρική γονιμότητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την διαδικασία της σπερματογένεσης, μια διαδικασία που οδηγεί στην παραγωγή εκατομμυρίων σπερματοζωαρίων από τους όρχεις. Πολλοί είναι οι παράγοντες που μπορούν να διαταράξουν αυτό το βιοχημικό μονοπάτι, επηρεάζοντας αρνητικά την ποιότητα και την ποσότητα των σπερματοζωαρίων. Ένας από αυτούς τους παράγοντες είναι το οξειδωτικό στρες του σπέρματος, το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως μία από τις κύριες αιτίες ανδρικής υπογονιμότητας, αφού επηρεάζει το 30-80% των υπογόνιμων ανδρών. Με τον όρο οξειδωτικό στρες εννοούμε την υπέρμετρη παραγωγή ελεύθερων ριζών οξυγόνου (Reactive Oxygen Species, ROS), τις οποίες αδυνατούν να εξουδετερώσουν οι φυσικοί αμυντικοί μηχανισμοί του οργανισμού. Ενώ οι χαμηλές συγκεντρώσεις ROS, όχι μόνο δεν είναι επιβλαβείς για το σπέρμα, αλλά είναι και απαραίτητες για την ορθή λειτουργία του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήματος και των διαδικασιών που επιτελούνται σε αυτό, συμπεριλαμβανομένης της σπερματογένεσης, οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές στη δομή των πρωτεϊνών και εκτεταμένες βλάβες στο DNA των σπερματοζωαρίων, μειώνοντας κατά συνέπεια τη γονιμοποιητική τους ικανότητα. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι ακόμα και σε περίπτωση επιτυχημένης γονιμοποίησης, ένα σπερματοζωάριο που φέρει εκτεταμένες βλάβες στο DNA του μπορεί να διαταράξει τη φυσιολογική ανάπτυξη του εμβρύου. Το οξειδωτικό στρες θεωρείται, επίσης, ως μια από τις αιτίες επαναλαμβανόμενων αποβολών και έχει συσχετιστεί με αυξημένη πιθανότητα γέννησης παιδιών με εκ γενετής ανωμαλίες και διαταραχές.

Από που, προέρχονται αυτές οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου; Φυσιολογικά, μικροποσότητες ROS παράγονται από τα χιλιάδες μιτοχόνδρια που βρίσκονται στον αυχένα των σπερματοζωαρίων, καθώς επίσης και από την πλασματική τους μεμβράνη. Σε φυσιολογικές καταστάσεις, το ανδρικό αναπαραγωγικό σύστημα μπορεί να προστατεύει το σπέρμα από τις καταστροφικές ιδιότητες των ROS μέσω διαφόρων αντιοξειδωτικών ενώσεων όπως οι βιταμίνες Ε και C, το β-καροτένιο (άφθονο στο καρότο, τη γλυκοπατάτα και άλλα λαχανικά), η αλβουμίνη και το σελήνιο. Οι ουσίες αυτές έχουν αποδειχθεί πως είναι πολύτιμες για την καλή ποιότητα του σπέρματος καθώς, μεταξύ άλλων, εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου αποτρέποντας τον κατακερματισμό του DNA και κατά συνέπεια τον κυτταρικό θάνατο των σπερματοζωαρίων.

Τι μπορεί, όμως, να προκαλέσει την αύξηση ROS στο σπέρμα; Μια κύρια αιτία αποτελούν τα λευκοκύτταρα που εντοπίζονται στο σπέρμα ύστερα από κάποια ιογενή ή βακτηριακή λοίμωξη του ουρογεννητικού συστήματος και τα οποία υπολογίζεται ότι παράγουν τουλάχιστον 1000 φορές μεγαλύτερες ποσότητες ROS από τα σπερματοζωάρια. Έρευνες έχουν δείξει ότι ο τρόπος ζωής μπορεί να επηρεάσει με ποικίλους τρόπους τα επίπεδα ROS στο σπέρμα. Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι τόσο το κάπνισμα μέσω εκδήλωσης φλεγμονής, η οποία αυξάνει τον αριθμό των λευκοκυττάρων στους όρχεις, όσο και η κατανάλωση αλκοόλ, μέσω της διαταραχής της αναπνευστικής αλυσίδας των μιτοχονδρίων των σπερματοζωαρίων, αυξάνουν το οξειδωτικό στρες στο σπέρμα. Ακόμη, η συχνή έκθεση σε ρυπογόνους παράγοντες όπως το μονοξείδιο του αζώτου που εκπέμπεται από τα αυτοκίνητα και τα παράγωγα φθαλικών ενώσεων που υπάρχουν παντού γύρω μας, αυξάνουν την παραγωγή ROS διαταράσσοντας τη διαδικασία τη σπερματογένεσης. Το έντονο ψυχολογικό στρες και η υπερβολική σωματική άσκηση αποτελούν δυο ακόμα παράγοντες της καθημερινής μας ζωής που μπορούν να διαταράξουν τα επίπεδα ROS στο σπέρμα. Τέλος, άνδρες οι οποίοι αντιμετωπίζουν προβλήματα όπως η παχυσαρκία, η κιρσοκήλη και ο διαβήτης, έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίζουν υψηλές συγκεντρώσεις ROS στο σπέρμα τους. Πιο συγκεκριμένα οι αυξημένοι μεταβολικοί ρυθμοί και η αυξημένη θερμοκρασία στους όρχεις υπέρβαρων ή παχύσαρκων ανδρών μπορούν να αυξήσουν την παραγωγή ROS και να καταστρέψουν ένζυμα και πρωτεΐνες απαραίτητα για τη σπερματογένεση. Όσον αφορά στο οξειδωτικό στρες διαβητικών ανδρών, έχει βρεθεί ότι το πρόβλημα εντοπίζεται στα μιτοχόνδρια των σπερματοζωαρίων τα οποία παράγουν αυξημένα επίπεδα ROS, προκαλώντας τον κατακερματισμό του DNA. Όπως συμβαίνει με όλους τους ιστούς και τα όργανα του ανθρώπινου οργανισμού, έτσι και οι αντιοξειδωτικοί μηχανισμοί εξασθενούν με την πάροδο των χρόνων και κατά συνέπεια η γήρανση είναι και αυτή μια αναπόφευκτη αιτία εμφάνισης οξειδωτικού στρες στο σπέρμα. Όλοι λοιπόν οι παραπάνω παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν δυσμενώς τη γονιμοποιητική ικανότητα των σπερματοζωαρίων και κατά συνέπεια τη συνολική γονιμοποιητική ικανότητα ενός άνδρα.

Στις μέρες μας, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες από τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας (World Health Organization, WHO) για τη συστηματική εκτίμηση του οξειδωτικού στρες, παρά την πληθώρα των διαθέσιμων διαγνωστικών μεθόδων. Οι μέθοδοι αυτοί σκοπό έχουν μία πιο ολοκληρωμένη εκτίμηση της ανδρικής γονιμοποιητικής ικανότητας που δε θα περιορίζεται μόνο στις παραδοσιακές παραμέτρους ενός σπερμοδιαγράμματος (κινητικότητα, συγκέντρωση και ποσοστό φυσιολογικών μορφών σπερματοζωαρίων).

Συμπερασματικά, κάθε άνδρας που αδυνατεί να τεκνοποιήσει οφείλει αφενός να βελτιώσει στο μέγιστο των δυνατοτήτων του τον καθημερινό τρόπο ζωής του (διατροφή, σωματική άσκηση, περιορισμός κατανάλωσης αλκοόλ και νικοτίνης) και αφετέρου να ζητήσει εξειδικευμένη και εξατομικευμένη βοήθεια από τους ειδικούς σε διαγνωστικό αλλά και θεραπευτικό επίπεδο. Η επιστημονική ομάδα της Newlife είναι στη διάθεσή σας και θα σας δώσει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και κατευθύνσεις που χρειάζεστε.