Σπερμοδιάγραμμα
Ανάλυση σπέρματος (WHO 2021)
Το σπερμοδιάγραμμα είναι μια εργαστηριακή ανάλυση που πραγματοποιείται με σκοπό την αξιολόγηση της λειτουργίας του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήματος, της ανδρικής γονιμότητας, αλλά και την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας για ζευγάρια που θα απευθυνθούν σε κλινικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.Το δείγμα συλλέγεται σε χώρο κοντά στο εργαστήριο, με αποχή τουλάχιστον 2 ημερών από την τελευταία εκσπερμάτωση, ενώ οι 7 ημέρες αποτελούν το μέγιστο συνιστώμενο διάστημα αποχής. Υπό ιδανικές συνθήκες η ανάλυση του δείγματος ξεκινά μέσα σε 30 λεπτά από τη συλλογή, ενώ αυτός ο χρόνος δεν θα πρέπει να ξεπεράσει τα 60 λεπτά. Αν η συλλογή σε χώρο της κλινικής δεν είναι δυνατή, είναι σημαντικό κατά τη διάρκεια της μεταφοράς η θερμοκρασία του δείγματος να μην πέσει κάτω από τους 20 βαθμούς Κελσίου και να μην ξεπεράσει τους 37.
Η ανάλυση ξεκινάει με τη μικροσκοπική παρατήρηση, η οποία περιλαμβάνει τη μέτρηση του ιξώδους, την αξιολόγηση της όψης του δείγματος, τη μέτρηση του όγκου (κατώτερο όριο αναφοράς είναι τα 1,4 ml), του PH (κατώτερο όριο αναφοράς το 7,2) και τέλος, του χρόνου που χρειάζεται για να ρευστοποιηθεί.
Η μικροσκοπική παρατήρηση του δείγματος πραγματοποιείται με την χρήση οπτικού μικροσκοπίου αντίθεσης φάσης, μετά από καλή ανάμιξη. Αρχικά το δείγμα σαρώνεται και γίνεται έλεγχος για την ύπαρξη συγκολλήσεων, συσσωματωμάτων καθώς και για την ύπαρξη κυττάρων εκτός των σπερματοζωαρίων. Ύπαρξη τέτοιων κυττάρων μπορεί να είναι ένδειξη βλάβης στους όρχεις (ανώριμα γαμετικά κύτταρα), παθογένειας στους απαγωγούς πόρους (ciliary tufts) ή ακόμα και φλεγμονής (λευκοκύτταρα). Στη συνέχεια ακολουθεί η αξιολόγηση της συγκέντρωσης, της κινητικότητας και της μορφολογίας.
Συγκέντρωση
Με τον όρο συγκέντρωση σπερματοζωαρίων αναφερόμαστε στον αριθμό σπερματοζωαρίων ανά μονάδα όγκου. Η συγκέντρωση, αν και σχετίζεται με τη γονιμοποιητική ικανότητα του σπέρματος και τα ποσοστά εγκυμοσύνης, επηρεάζεται από εκκρίσεις της σπερματοδόχου κύστης και του προστάτη και έτσι δεν είναι ενδεικτική της λειτουργίας των όρχεων. Αντίθετα, ο συνολικός αριθμός σπερματοζωαρίων της εκσπερμάτωσης, όταν δεν υπάρχει απόφραξη, είναι ανάλογος του όγκου των όρχεων και μέτρο της ικανότητας τους να παράγουν σπερματοζωάρια.Σε περίπτωση μη παρατήρησης σπερματοζωαρίων μετά από φυγοκέντρηση του δείγματος χρησιμοποιείται ο όρος αζωοσπερμία. Σε αυτή την περίπτωση η βιοψία όρχεως (TESE) μπορεί να προταθεί ώστε να βρεθούν σπερματοζωάρια για να χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια για μικρογονιμοποίηση (ICSI).
Το κατώτερο όριο αναφοράς για τη συγκέντρωση είναι 16 × 106 σπερματοζωάρια ανά ml ενώ για τον συνολικό αριθμό ανέρχεται σε 39 × 106 σπερματοζωάρια ανά ml
Κίνηση
Η αξιολόγηση της κίνησης των σπερματοζωαρίων γίνεται σύμφωνα με ένα σύστημα που περιλαμβάνει 4 κατηγορίες.
Α) Σπερματοζωάρια κινούμενα με ταχεία προωθητική κίνηση (25 µm/s).
Β) Σπερματοζωάρια κινούμενα με βραδεία προωθητική κίνηση (5 to < 25 µm/s).
Γ) Επιτόπια κινούμενα σπερματοζωάρια (< 5 µm/s)
Δ) Ακίνητα σπερματοζωάρια
Α) Σπερματοζωάρια κινούμενα με ταχεία προωθητική κίνηση (25 µm/s).
Β) Σπερματοζωάρια κινούμενα με βραδεία προωθητική κίνηση (5 to < 25 µm/s).
Γ) Επιτόπια κινούμενα σπερματοζωάρια (< 5 µm/s)
Δ) Ακίνητα σπερματοζωάρια
Κινητά σπερματοζωάρια, που είναι προσκολλημένα σε κύτταρα, θραύσματα αυτών ή σε ακίνητα σπερματοζωάρια το ένα πάνω στο άλλο, καταγράφονται ως συσσωμάτωση. Η συγκόλληση αναφέρεται σε κινητά σπερματοζωάρια, τα οποία κολλάνε στις κεφαλές τους, στις ουρές τους ή με μικτό τρόπο. Η ύπαρξη συγκολλήσεων αν και δεν αρκεί από μόνη της ώστε να θεωρήσουμε ανοσολογικούς παράγοντες ως πιθανό αίτιο υπογονιμότητας, αποδεικνύει την ύπαρξη αντισωμάτων για το σπέρμα και απαιτεί επιπλέον εξετάσεις.
Τα κατώτερα όρια αναφοράς για την προωθητική κίνηση (ταχεία + βραδεία) είναι στο 30%, ενώ για το συνολικό ποσοστό κινούμενων σπερματοζωαρίων (προωθητικά + μη προωθητικά) το όριο είναι στο 42%.
Τα κατώτερα όρια αναφοράς για την προωθητική κίνηση (ταχεία + βραδεία) είναι στο 30%, ενώ για το συνολικό ποσοστό κινούμενων σπερματοζωαρίων (προωθητικά + μη προωθητικά) το όριο είναι στο 42%.
Μορφολογία
Το σπερματοζωάριο αποτελείται από την κεφαλή, τον αυχένα, το ενδιάμεσο τμήμα και την ουρά. Τα παραπάνω αποτελούν και τα σημεία στα οποία επικεντρώνεται η αξιολόγηση της μορφολογίας. Ένα σπερματοζωάριο θεωρείται μορφολογικά μη φυσιολογικό όταν παρεκκλίνει από το πρότυπο, σε οποιαδήποτε από αυτές τις περιοχές. Το κατώτερο όριο αναφοράς για τις φυσιολογικές μορφές βρίσκεται στο 4%. Αυξημένα ποσοστά ανώμαλων μορφών σχετίζονται με παθολογίες της επιδιδυμίδας και λάθη κατά τη γαμετογένεση. Επίσης, μη φυσιολογικά σπερματοζωάρια έχουν χαμηλότερα ποσοστά γονιμοποίησης, ενώ έχει παρατηρηθεί συσχέτιση μεταξύ ανώμαλων μορφών και ύπαρξης βλάβης στο DNA. Έτσι σε περιπτώσεις χαμηλού ποσοστού φυσιολογικών μορφών, το τεστ κατακερματισμού του DNA μπορεί να προταθεί με σκοπό την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας.Computer-aided sperm analysis (CASA)
Η ανάλυση αυτή πραγματοποιείται στηριζόμενη στη συνεργασία ενός συστήματος ηλεκτρονικής απεικόνισης με έναν εξελιγμένο αλγόριθμο. Τα συστήματα αυτά εξελίχθηκαν ταχύτητα τα τελευταία 40 περίπου χρόνια, εκμεταλλευόμενα την αύξηση της διαθέσιμης υπολογιστικής ισχύς, νέους αλγόριθμους καθώς και την χρήση φθοριζουσών χρωστικών του DNA. Σκοπός των συστημάτων αυτών αποτελεί η αύξηση της αντικειμενικότητας και της ακρίβειας της ανάλυσης σπέρματος, αφού αφαιρούν σε μεγάλο βαθμό τον ανθρώπινο παράγοντα από τη διαδικασία. Παράλληλα οι αναλυτές αυτοί, εκτός από τη μέτρηση της συγκέντρωσης, της μορφολογίας και της κινητικότητας των σπερματοζωαρίων, επιτρέπουν τον υπολογισμό κινηματικών παραμέτρων, οι οποίοι απουσιάζουν από το κλασικό σπερμοδιάγραμμα, όπως η μέση ταχύτητα της ελικοειδούς πορείας (VCL-curvilinear velocity) και η μέση ταχύτητα της ευθύγραμμης κίνησης (VSL-straight line velocity). Ακόμη, κάθε αναλυτής συνδέεται με λογισμικό επιτρέποντας έτσι την οργάνωση και στατιστική ανάλυση των δεδομένων. Στα μειονεκτήματα αυτών των αναλυτών περιλαμβάνεται η αναξιοπιστία των μετρήσεων που αφορούν δείγματα με χαμηλή (<2×106 /ml) ή μεγάλη συγκέντρωση (50×106 /ml), καθώς και βρώμικα δείγματα, τα οποία περιέχουν πολλά κύτταρα που δεν είναι σπερματοζωάρια. Παρά το γεγονός ότι περισσότερες έρευνες είναι απαραίτητες ώστε να αναδειχθούν τα οφέλη τους στα ανδρολογικά εργαστήρια, τα συστήματα αυτά βρίσκουν χρησιμότητα στον ποιοτικό έλεγχο εργαστηρίων.
